ساسانیان شهرهای بزرگ، چندفرهنگی و با استحکامات قوی می­‌ساختند و طلوع این سلسله، از اساس، در پیوند تنگاتنگی با «بنیان افکندن شهر» است. ««اردشیر پاپکان»،مدعی بهره­‌مندی از فرّ کیانی و امتیاز الهی برای تأسیس شهر، ««اردشیرخوره»(فر و شکوه اردشیر) را اندکی پیش از پیروزی کامل بر شاه اشکانی و نشستن بر تخت شاهی در سال ۲۲۴ میلادی، در دشت فیروزآباد، بنیان افکند.
 

موقعیت جغرافیایی و ملاحظات امنیتی اردشیرخوره

اردشیرخوره/گور/ فیروزآباد، مرکز یکی از پنج کوره (بخش) مهم ایالت فارس، در روزگار ساسانی است. اجزای اصلی این مجموعه زیستی، شامل شهر مدور ««اردشیرخوره»در کنار ««کاخ اردشیر»،بنای ««قلعه‌دختر»و دو نقش‌برجسته «دیهیم‌ستانی اردشیر» و «جنگ­سواران» در خارج شهر است.
 


با توجه به شرایط زمانی تاسیس شهر در دوره انتقال از اشکانی به ساسانی، ملاحظات امنیتی در استقرار شهر بسیار چشم‌گیر است. شهر در میان حفاظ طبیعی چین‌­خوردگی­‌های زاگرس، در دشت میان‌کوهی فیروزآباد واقع است. ورودی اصلی به دشت، توسط تنگه تنگاب، در شمال، محافظت می­‌شود. بنای «قلعه دختر» نیز، بر فراز یکی از دماغه‌­های تنگه ومسلط بر راه باستانی (استخر به سیراف) به خوبی نقش یک اقامتگاه شاهی موقت و مرکز دفاعی خودبسنده را ایفا می­‌کند.
 

شهرسازی مدور؛ ایدئولوژی یا مهندسی؟

با وجود آن که پیشینه فرم دایره در شهرها، به روزگار آشور می‌رسد، دقت بالای هندسی در فرم دایره در اردشیرخوره، همواره مورخان و سفرنامه‌نویسان را شگفت‌زده کرده است. ابن بلخی می­‌نویسد:«شکل آن مدور است؛ چنان­که دایره پرگار باشد و در میان شهر، آن­جا که مثلا نقطه پرگار باشد، دکه انباشته برآورده است ...»
 


برخی معتقدند که فرم دایره، بیشتر مبنای ایدئولوژیک دارد و با مراتب قدرت در نظام شاهنشاهی ساسانی در پیوند است. با این وجود ویژگی‌های هندسی فرم دایره، زیرساخت لازم برای تحقق ملاحظات عملی را نیز فراهم آورده است؛ از آن جمله می‌توان به انطباق زیرساخت آبی و نظام مالکیت زمین، با هندسه شعاعی در سطح دشت فیروزآباد (اردشیرخوره) اشاره کرد.
 


برای مطالعه بیشتر:


'