سخنرانان:سید حسن تقوایی، کاوه رشیدزاده، نیلوفر رضوی، مهرداد قیومی بیدهندی، روح‌الله مجتهدزاده
1404/02/16
در این نشست تخصصی، اصطلاح «منظر» به‌عنوان معادل فارسی واژۀ «Landscape» مورد بررسی و نقد قرار گرفت. دکتر نیلوفر رضوی، دکتر مهرداد قیومی، دکتر سیدحسن تقوایی، دکتر روح‌الله مجتهدزاده و دکتر کاوه رشیدزاده در این گفت‌وگو ابعاد تاریخی، زبانی و مفهومی این اصطلاح را از دیدگاه‌های مختلف تحلیل کردند.
دکتر قیومی بحث را با معرفی سابقه استفاده از واژه «منظر» در متون فارسی آغاز کرد و اشاره داشت که این واژه از گذشته معانی متعددی داشته، از جمله «محل نظر از» و «محل نظر به»، که در دوره قاجار به تدریج به معنای چشم‌انداز تثبیت شده است. او همچنین به تلاش‌های واژه‌گزینی دهه‌های اخیر اشاره کرد که در آن، واژۀ «منظر» به‌عنوان برابرنهاد «Landscape» انتخاب شده است، هرچند این انتخاب به‌لحاظ معنایی ممکن است موجب بصرمحور شدن مفهوم شود.
دکتر تقوایی با اشاره به تجربه زیسته‌ی خود در راه‌اندازی رسمی رشته‌ی معماری منظر در دانشگاه شهید بهشتی، بر این نکته تأکید کرد که واژه‌ی «منظر» اگرچه معادل دقیقی برای «Landscape» نیست، اما در عمل و در گفتار حرفه‌ای معماران و استادان به‌خوبی جا افتاده و قابل استفاده است. به گفته‌ی او، از دهه ۷۰ شمسی، کاربرد این واژه در فضای آموزشی و حرفه‌ای ایران تثبیت شده و مقبولیت یافته است.
دکتر مجتهدزاده از منظر تاریخی و ریشه‌شناختی، اصطلاح «Landscape» را به دو بخش Land و Scape تقسیم کرد و بر این نکته تأکید داشت که معنای اصیل آن بیش از آنکه صرفاً بصری باشد، به فرایندهای تخصیص زمین و قلمروسازی اشاره دارد. او با استناد به واژگان ساسانی همچون «کرت» و «دستکرت»، نشان داد که در ایران نیز سابقه‌ی تاریخی چنین مفاهیمی وجود داشته است.
دکتر رشیدزاده در ادامه، مروری تطبیقی بر معادل‌های واژه‌ی «Landscape» در زبان‌های مختلف داشت. او نشان داد که زبان‌هایی مانند چینی و ژاپنی برای این مفهوم، معادل‌های بومی با بار فرهنگی و فلسفی خلق کرده‌اند، درحالی‌که بسیاری از زبان‌ها (مانند روسی، عربی، ترکی) به ترجمه مستقیم یا وام‌گیری از واژگان اروپایی اکتفا کرده‌اند. به اعتقاد او، زبان فارسی با وجود ضعف ساخت واژه ترکیبی، می‌تواند از راه تولید معنا، واژه‌ی «منظر» را تقویت کند.
در پایان جلسه، پرسش‌هایی درباره توانایی واژه‌ی «منظر» در پوشش معنایی «Landscape» مطرح شد. دکتر رضوی، به عنوان مدیر جلسه، جمع‌بندی کرد که اگرچه واژه‌ی «منظر» در معنای تاریخی خود در زبان فارسی با مفهومی که در معماری منظر معاصر مدنظر است متفاوت است، اما با آموزش، پژوهش و تولید محتوای تخصصی می‌توان این واژه را تثبیت و تقویت کرد. همچنین پیشنهاد شد که به جای تغییر واژه، معانی جدید به آن افزوده شود و خطر بصرمحور شدن مفهوم از طریق آموزش بین‌رشته‌ای کنترل گردد.
به این ترتیب، در این نشست، اصطلاح «منظر» نه به‌طور قطعی تأیید و نه رد شد، بلکه با نگاهی انتقادی و پیشنهادی، به‌عنوان واژه‌ای قابل استفاده ولی نیازمند مراقبت مفهومی ارزیابی شد.